2023 жылғы 8 қарашада, яғни Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының қабылданғанына 75 жыл толуына орай, Мемлекет басшысы Адам құқықтары мен заң үстемдігі саласындағы III Жарлыққа, сондай-ақ оны жүзеге асырудың іс-қимыл жоспарына қол қойды, деп хабарлайды Ақорданың баспасөз қызметі.
Бұл қадам Қазақстанның өзіне жүктелген халықаралық міндеттемелерін орындауға және оны елдің ұлттық заңнамасымен үйлестіруге қатысты жұмыстарды жүйелі түрде атқаруға ниетті екенін айғақтады.
Іс-қимыл жоспарында мынадай басты бағыттарға ерекше назар аударылды:
Әлеуметтік осал топтардың, әйелдердің, балалардың және мүмкіндігі шектеулі жандардың құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту;
Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қатысты қылмыстық жауапкершілікті күшейту;
Еңбек құқықтары және бірлестіктер бостандығы: еңбек құқықтарын нығайту және азаматтардың бірлестік құру еркіндігін қамтамасыз ету және басқа да шаралар.
Халықаралық серіктестермен, оның ішінде БҰҰ және ЕҚЫҰ-мен ынтымақтастық ҚР Президентінің Жарлығын табысты іске асыруға ықпал етті, сондай-ақ адам құқықтарын қорғау саласындағы үздік әлемдік тәжірибені енгізуге мүмкіндік берді.
Қазақстанда Мемлекет басшысының бастамасымен жан-жақты саяси реформа жүргізілді. Конституцияға түзетулер енгізіліп, адам құқықтарын қорғайтын институттар күшейтілді. Халықтың тұрмыс сапасын арттыруға, сондай-ақ сыбайлас жемқорлыққа және теңсіздікке қарсы күреске қатысты жүйелі шаралар қабылданды. Мемлекеттік басқарудың саяси және экономикалық жүйелері толық жаңғыртылды.
Адам құқықтарын қорғау және елді одан әрі демократияландыру жолында бірқатар жүйелі реформа жүргізілді. Атап айтқанда:
Қазақстан бұған дейін ратификациялаған Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің Екінші факультативтік хаттамасын орындау аясында өлім жазасына тыйым салынды.
Адам құқықтарын қорғау тетіктері күшейді: Париж қағидаттарына сәйкес Адам құқықтары жөніндегі омбудсмен институтының тәуелсіздігі қамтамасыз етілді. ҚР Конституциялық Соты қайта құрылды. Оған әділдік іздеген азаматтар тікелей жүгіне алады.
Әлеуметтік қорғау шаралары жақсарды: Әлеуметтік кодекс қабылданды; Халықтың әлеуметтік жағынан осал санаттарының құқықтары жөніндегі уәкіл тағайындалды.
Балалар мен мүмкіндігі шектеулі жандардың құқықтары нығайтылды: балалар мен мүгедектердің құқықтары туралы БҰҰ-ның екі факультативтік хаттамасы ратификацияланды.
Тұрмыстық зорлық-зомбылық қылмыс санатына жатқызылды: тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін қылмыстық жауапкершілік күшейтілді; тұрмыстық зорлық-зомбылыққа ұшыраған адамдарды кешенді психологиялық оңалту шаралары қолға алынды; ҚР Ішкі істер министрлігі жанынан ішкі істер органдарындағы әйел қызметкерлерден құралған тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы күрес жөніндегі басқарма ашылды.
Гендерлік мәселелер жөніндегі штаттан тыс кеңесшілер лауазымы пайда болды. Қазақстанның барлық өңірінде азаматтық, сараптамалық және бизнес қоғамдастықтың тиісті өкілдері тағайындалды.
Гендерлік теңдікке қатысты екі ұлттық жоспар қабылданды: Бірінші жоспарда БҰҰ-ның үздік тәжірибесін енгізе отырып, ерлер мен әйелдердің құқықтық теңдігін ілгерілету шаралары күшейтілді. Екінші жоспар БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің «Бейбітшілік, әйелдер және қауіпсіздік» атты 1325-ші резолюциясын орындауға және Бас прокуратураның, Ішкі істер, Төтенше жағдайлар, Қорғаныс министрліктерінің, сондай-ақ бітімгершілік миссиялары мен келіссөз жүргізетін топтардың жұмысындағы әйелдердің рөлін арттыруға бағытталған.
Балалардың құқықтарын қорғау: бала құқықтары жөніндегі өңірлік уәкілдердің мәртебесі бекітілді.
Адам саудасына қарсы күрес: адам саудасына, соның ішінде адамды ұрлауға, заңсыз бас бостандығынан айыруға, жезөкшелікке мәжбүрлеуге және кәмелеттік жасқа толмағандар саудасына қарсы құқықтық шаралар күшейтілді.
Азаптауға қарсы күрес шаралары күшейтілді: азаптау мен қатыгездік ұғымдарының ара жігі ажыратылып, психологиялық және сот-медициналық сараптамалардың ұлттық рәсімдері Ыстанбұл хаттамасының ережелеріне сәйкестендірілді.
Сотталғандардың әлеуметтік реинтеграциясын қолдау: қылмыстық жазасын өтеп шыққан адамдарды жұмысқа алған шағын және орта бизнесті қолдау шаралары қабылданды.
Босқындарды құқықтық қорғау: БҰҰ БЖКБ ұсынымдарына сәйкес, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі, Ішкі істер министрлігі және Ұлттық қауіпсіздік комитеті арасында босқын мәртебесін беруге қатысты үшжақты өзара ықпалдастық тетіктері енгізілді.
Еңбек қауіпсіздігі стандарттары: жұмыс орнындағы өндірістік жарақаттардың алдын алу үшін Халықаралық еңбек ұйымының стандарттары енгізіліп, еңбек қауіпсіздігі күшейтілді.
Осылайша, Мемлекет басшысының адам құқықтары және заң үстемдігі саласына қатысты Жарлығын жүзеге асыру жұмыстары еліміздің БҰҰ басты қағидаттарын қатаң ұстанатындығын, сондай-ақ заң мен тәртіп үстемдігі қағидаттарына негізделген демократиялық қоғам құру жолынан еш айнымайтынын көрсетті.
