Бұл топқа адамдар да кіретіндіктен бе, сүтқоректілер планетамыздағы айтарлықтай жоғары ұйымдасқан жануарлар ретінде саналады. Соған орай назарларыңызға ересектер мен балалар білуі керек сүтқоректілер туралы 10 негізгі қызықты дерек ұсынамыз.
1. Әлемде сүтқоректілердің 5000-нан астам түрі бар.
Сүтқоректілердің нақты санын есептеу қиын, себебі кейбір жануарлар жоғалудың шегіне жетсе, ал басқалары әлі ашылмаған. Дегенмен, қазіргі уақытта 1200 гендерлік топқа, 200 отбасыға және 25 жасаққа топтастырылған сүтқоректілердің 5,500-ге жуық бізге белгілі түрлері бар. Сүтқоректілер шынымен де «әлемді басқарады» деп ойлайсыз ба? Онда бұл санды құстардың 10 000-ға жуық түрімен, 30 000 балық түрімен, сондай-ақ жәндіктердің 5 миллион түрімен салыстырып, өзіңіздің тұжырымдарыңызды жасаңыз!
2. Барлық сүтқоректілер балаларын сүтпен қоректендіреді.
Санаттың атауынан-ақ аңғаруға болатындай, барлық сүтқоректілерде сүт шығаратын сүт безі бар, олардың аналығы жаңа туған балаларын өзі тамақтандырады. Дегенмен, барлық сүтқоректілерде емізік болмайды. Мысалы, ұрпағын сүт баяу шығатын үлкен тесіктердің көмегімен тамақтандыратын жұмыртқа салушыларда емізік жоқ. Олар жұмыртқа салатын жалғыз сүтқоректілер, ал қалған барлық сүтқоректілер балаларын туу арқылы дүниеге әкеледі.
3. Барлық сүтқоректілерде түк (жүн) болады.
Барлық сүтқоректілерде жылуды сақтаудың тәсілі ретінде триас дәуірінде пайда болған жүн бар, бірақ кейбір түрлері басқаларға қарағанда әлдеқайда түкті келеді. Техникалық тұрғыдан алғанда, барлық сүтқоректілерде өзінің өмірлік кезеңінің бір бөлігінде жүн болады.
Мысалы, сіз китте және дельфинде түк болғанын көрмедіңіз, өйткені киттер мен дельфиндерде қысқа мерзімде, тек анасының құрсағында жатқан кезде ғана түк болады. Ал планетадағы ең түкті сүтқоректі қайсы деген сұрақ әлі пікірталас тудырып отыр. Кейбіреулері ең түкті сүтқоректі қошқар өгіз десе, ал басқалары терісінің әр квадрат дюймінде фолликул бар теңіз арыстаны деп есептейді.
4. Сүтқоректілер аң тәрізді бауырымен жорғалаушылардан эволюция жолымен пайда болған.
230 миллион жыл бұрын, триас дәуірінің соңында, аң тәрізді бауырымен жорғалаушы терапсид алғашқы сүтқоректілерге бөлініп шығады. Ол мегазостродон болды. Қалай болғанда да, ең бірінші сүтқоректілер алғашқы динозаврлармен бір уақытта пайда болды. Келесі 165 миллион жылдың ішінде сүтқоректілер динозаврлар өлгенге дейін ағаштарда немесе жер астында өмір сүріп, эволюцияның шегіне шықты. Сөйтіп, олар динозаврлар жойылғаннан кейін жануарлар әлеміндегі орталық орынды иеленуге мүмкіндік алды.
5. Барлық сүтқоректілердің анатомиялық ерекшеліктері бір-біріне ұқсас.
Барлық омыртқалы жануарлар бір түрден шыққандықтан, сүтқоректілерде дабыл жарғағындағы дыбысты жеткізетін ішкі құлақтың үш кішкентай сүйегінен бастап, неокортекске дейін жалпы негізгі анатомиялық ерекшеліктер бар. Яғни, басқа жануар түрлерімен салыстырғанда сүтқоректілердің ақылының маңызды бөлігі саналатын бас ми қабығы, сондай-ақ қанды дене арқылы тиімді айдайтын төрт камералық жүрек бар.
6. Кейбір ғалымдар сүтқоректілерді қалталылар және ұрықжолдастылар деп бөледі.
Сүтқоректілердің нақты жіктелуі әлі де даулы мәселесі болғанымен, қалталы сүтқоректілер мен ұрықжолдастылардың бірі-бірінен айырмашылығы бар екені сөзсіз.
7.Барлық сүтқоректілерде зат алмасу жылы қанды.
Барлық сүтқоректілерде жүн болу себебі, олардың барлығында зат алмасу процесі эндотермиялық немесе жылы қанды болып келеді. Жылы қанды жануарлар өздерінің денелеріндегі жылуды ішкі физиологиялық процестерден бөледі. Ал суық қанды жануарлар қоршаған ортаның температурасына байланысты қызады немесе салқындайды. Жүн де жылы қанды құстардың қауырсыны секілді жануарларды жылыту қызметін атқарады. Олар теріні қорғауға және дене қызуын қалыпты сақтауға көмектеседі.
8. Сүтқоректілер жетілген әлеуметтік мінез-құлыққа бейім.
Олардың миы дамығандықтан, сүтқоректілер жануарлардың басқа түрлеріне қарағанда айтарлықтай әлеуметтік мінез-құлыққа ие. Мұны ормандағы гну тобырына, қасқырлардың аң аулауына және маймылдар қоғамының ұйымдасқан құрылымына қарап аңғаруға болады. Дегенмен, бұл айырмашылық әлеуметтік деңгейде жатыр. Себебі, құмырсқалар мен аққұмырсқалар да әлеуметтік мінез-құлық көрсетеді.
9. Сүтқоректілер ата-ана қамқорлығының жоғары деңгейін көрсетеді.
Сүтқоректілер мен басқа да ірі омыртқалы жануарлардың, амфибиялардың, бауырымен жорғалаушылар мен балықтардың арасындағы айырмашылықтардың бірі – жаңа туған жануар тірі қалу үшін ата-ананың назарына мұқтаж болады. Сонымен қатар, кейбір сүтқоректілердің балалары басқаларға қарағанда әлдеқайда әлсіз келеді. Мысалы, адамның баласы ата-анасының қамқорлығысыз өмір сүре алмайды, ал жылқы мен керік секілді көптеген шөпқоректі жануарлар туғаннан кейін бірден жүре алады.
10. Сүтқоректілер бейімді жануарлар.
Сүтқоректілер туралы ең таңғажайып деректердің бірі – олардың әртүрлі эволюциялық бейімділігінде. Соның арқасында олар соңғы 50 миллион жылда кеңінен таралды. Қазір суда жүретін сүтқоректілер (киттер мен дельфиндер), ұшатын сүтқоректілер (жарқанаттар), ағашта жүретін сүтқоректілер (маймылдар және тиіндер), інқазғыш сүтқоректілер (сарышұнақ пен қояндар), сондай-ақ көптеген бейімделгіш түрлер бар. Класс ретінде олардың кез-келгені басқа омыртқалыларға қарағанда мекендейтін аумағы көп. Керісінше, жер бетінде 165 миллион жыл бойы өмір сүрген динозаврлар ешқашан толығымен суда жүзуді немесе ұшуды үйренбеді.
Дереккөз: stan.kz
