Бүкіл Орта Азия елдерінің ішінде жанқиярлықпен
соғысқан, үлкен батылдық көрсеткен қазақтан
басқа қай ұлтта Хиуаздай қыздар бар еді?!
Фариза Оңғарсынова
Ұлы Отан соғысы кезінде КСРО-да тек әйелдерден тұратын бірегей, әлемдегі алғашқы авиациялық полк құрылды. Оның толық атауы: 46-шы гвардиялық Таман Қызыл Ту Суворов орденінің 3-ші дәрежелі түнгі бомбалаушы авиациялық полкі.
Немістер қыздарды жай және қысқаша: «Түнгі мыстандар» деп атады. Аты аңызға айналған ұшқыштардың бірі – Хиуаз Доспанова тарихқа Қазақстаннан шыққан алғашқы қазақ ұшқышы ретінде енді.
Хиуаз Доспанова 1922 жылы 15 мамырда Гурьев облысы, Ганюшкино ауылының маңында дүниеге келген. Оның әкесі партия қызметкері болған және отбасы жиі бір орыннан екінші орынға көшкен. 1940 жылы Орал қаласындағы № 1 орта мектепті алтын медальмен бітіреді. Мектепте ол жергілікті аэроклубқа барып, аттестатпен бірге «Запастағы ұшқыш» куәлігін алады.
Атақты ұшқыш Марина Раскова әйелдер әуе кемесін қалыптастыру туралы шешім қабылдады. Хиуаз Доспанова сұхбаттасуға аттанды және оны алды! Әріптестерінің арасында «Катя» аталып кеткен Хиуаз — бойы 150см, аяғының өлшемі 33 болатын күлкілі, аңғал қыз ретінде есте қалды.
«Түнгі сиқыршылар» Кубан, Тамани, Новороссийск, Қырым, Беларусь, Польшаны азат етуге қатысты. Кавказдағы шайқастарда Хиуаз бірінші жарақат алып, ауруханада бір ай жатып, бөлімге оралады. Бірте-бірте эскадрилья құлайды: қыздардың біреуі атылады, кейбіреулері қайтыс болады, біреуі тұтқынға түсіп, сол жерде қайтыс болады.
1943 жылдың көктемінде Хиуаз Юлия Пашковамен бірге кезекті жауынгерлік тапсырмадан оралады. Төмендеу кезінде басқа ұшақпен соқтығысу болып, Хиуаз ұшақтың сынықтарының арасындақалып кетеді. Оның қауіпсіздік белдігін тақпайтын әдеті оны құтқарды, сондықтан соққы кезінде оны кабинадан лақтырып жіберген. Джулия мен басқа экипаж мүшелері қайтыс болып, Хиуаз аман қалады.
Хиуаз соғысты екінші топтағы мүгедек болып бітіреді, аспанға жол жабылады.Хиуаз Доспанова 300-ден астам әскери ұшырылым жасады.1963 жылы «Казгослитиздат»баспасынан Х.Доспанованың «Халқым үшін» атты естеліктер кітабы, әскери ұшқыштың жазбалары жарық көрді.
Хиуаз әрқашан өз Отанының патриоты болған. 2004 жылы «Халық Қаһарманы» белгісін тапсыру салтанатында ол жоғары марапат үшін: «Қазақстан Республикасы ұзақ өмір сүрсін!»- деп өзінің алғысын білдіреді.Ұлы Отан соғысының ержүрек ұшқышы 2008 жылдың 20 мамырында өмірден озады.
Нәзік жанды болса да, жау оғына кеудесін тосып, қарсы соғысқан, Отаны үшін жанын құрбан етуге дайын болған Хиуаз апамыздың есімі, батырлығы халық есінде мәңгі сақталады.
Дайындаған:
Болат Сайлан, Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің профессоры, т.ғ.д.
Куанова Арайлым, 1-курс студенті.
